Zespół alergii jamy ustnej
(znany pod skrótem swej angielskiej nazwy OAS - oral allergy syndrome) jest schorzeniem
opisanym stosunkowo niedawno.
Nie był on długo zauważany dlatego, gdyż składa się z dwóch
etapów powstawania schorzenia pozornie zupełnie niezależnych od siebie. Są one
powiązane w następstwie odczynów krzyżowych. Jak wiadomo każde uczulenie przejawia
się złym znoszeniem jednej określonej substancji n. p. pokarmu, pyłku, leku czy
kosmetyku. Niekiedy jednak dwa leki czy kosmetyki są pod względem budowy chemicznej na
tyle podobne, że mechanizm alergiczny ich nie rozróżnia i wówczas oba szkodzą
choremu. Tego typu odczyny krzyżowe pomiędzy chemicznie zbliżonymi substancjami leżą
u podstawy omawianego schorzenia, a podobne do siebie substancje znajdują się w pyłku
drzew oraz w niektórych owocach i jarzynach.
Pyłek leszczyny i olchy znajduje się w atmosferze głównie w
lutym i w marcu, leszczyny o kilka tygodni wcześniej niż olchy. Olcha należy do drzew
najdłużej w Polsce pylących. Brzoza .pyli stosunkowo krótko, tylko w kwietniu i na
początku maja, ale bardzo ob?cie. To ona odgrywa główną rolę w etiopatogenezie
zespołu alergii jamy ustnej. Uczulenie na pyłek roślin powoduje różne schorzenia
alergiczne, jednak głównie alergiczny sezonowy katar (nieżyt) nosa. Jest on wstępną
fazą OAS. U części chorych dołącza się uczulenie na pyłek traw i chwastów. W
patogenezie zespołu alergii jamy ustnej odgrywa ono dodatkową rolę i wzmaga (zwłaszcza
alergia na pyłek chwastów) nasilenie objawów.
Pierwszy etap zespołu alergii jamy ustnej polega na powstaniu
uczulenia na pyłek drzewa, którym w naszym klimacie jest głównie brzoza, a niekiedy
leszczyna i olcha. Wszystkie pylą w okresie wczesnowiosennym t. j. od lutego do czerwca.
Pełny zespół pojawia się jednak później niekiedy już po kilku
tygodniach, a czasami dopiero po kilku, a wyjątkowo nawet po kilkunastu latach od
wystąpienia nieżytu. Charakteryzuje się on tym, że chorym zaczynają szkodzić
niektóre owoce i jarzyny, początkowo pojedyńcze, a następnie coraz liczniejsze.
Pojawia się więc nadwrażliwość pokarmowa (wziewna na pyłek drzew w sytuacjach
typowych nadal utrzymuje się). Nadwrażliwość ta jest początkowo jednoważna, ale
zawsze później staje się wieloważna t. j. najpierw uczula tylko jeden owoc, a
następnie kilka (czasami nawet kilkadziesiąt), owoców i/lub jarzyn. W jednym ośrodku
wśród chorych z zespołem alergii jamy ustnej 67% było uczulonych na jeden owoc lub
jarzynę, 18% -na dwa, 7% - na trzy, 4% na cztery, a pozostali na większą liczbę tych
produktów spożywczych. Zwykle źle znoszonych owoców jest więcej niż jarzyn.
Narastanie alergii wieloważnej przebiega różnie szybko, ale drugi owoc lub jarzyna
zaczyna szkodzić zwykle po kilku tygodniach, a czasami nawet już po kilku dniach.
Alergia staje się bardziej wieloważna, gdy chory jest nadwrażliwy nie tylko na pyłek
drzew, lecz także na pyłek traw, a zwłaszcza na pyłek chwastów. Szczególnie
niekorzystne jest jednoczesne uczulenie na pyłek i drzew i traw i chwastów. Samo
uczulenie na pyłek traw nigdy nie prowokuje w naszym klimacie zespołu alergii jamy
ustnej, a samo uczulenie na pyłek chwastów czyni to zupełnie wyjątkowo. W innych
warunkach klimatycznych to ostatnie zdarza się nieco częściej, ale także pozostaje
rzadkością. Natomiast poza Środkową Europą wstępną fazę OAS może stanowić
sezonowy katar (nieżyt) alergiczny wywołany uczuleniem na pyłki innych drzew n. p.
oliwki, cyprysu czy cedru. |
|
Głównym objawem zespołu
alergii jamy ustnej jest pokrzywka kontaktowa t. j. taka. która powstaje w miejscu, gdzie
alergen dotyka się skóry. W przypadku owoców i jarzyn istnieją dwa miejsca częstego
kontaktu: opuszki palców rąk oraz wargi. W tych umiejscowieniach powstają obrzęki
(znacznie rzadziej bąble bardzo przypominające te, które występują w miejscu
oparzenia się pokrzywą), a chorzy odczuwają świąd.
Bardzo szybko podobne objawy zaczynają występować w obrębie
całej jamy ustnej, a szczególnie duże obrzęki dotyczą języka, który niekiedy
(rzadko) zaczyna nie mieścić się w jamie ustnej. Jeszcze rzadszym objawem jest
duszność. Niekiedy wąchanie owocu lub jarzyny powoduje przejściowy nieżyt nosa,
niezależny od sezonowego nieżytu wywołanego uczuleniem na pyłek drzew, a czasami i
innych roślin.. Początkowo owoce i jarzyny szkodzą tylko w postaci surowej i dopiero po
dłuższym czasie zaczynają wywoływać objawy także w postaci gotowanej. Czasu
upływający pomiędzy nie tolerowaniem potraw surowych i gotowanych jest różnie długi
i w dużym stopniu zależy od spostrzegawczości, inteligencji i ostrożności chorego.
Niekiedy trwa on wiele lat. Czasami temu samemu pacjentowi jedne owoce szkodzą tylko w
postaci surowej, a inne i surowej i gotowanej. Nietolerowanie jedynie potraw gotowanych
jest zjawiskiem niezmiernie rzadkim, które wielu lekarzy nigdy nie obserwuje w ciągu
całego życia.
Związek pomiędzy sezonowym katarem alergicznym nosa na pyłek
drzew (niekiedy i innych roślin), a alergia na owoce i /lub jarzyny jest przyczynowy.
Jego powodem jest to, że niektóre białka (alergeny) obecne w pyłku drzew są bardzo
podobne pod wzglądem chemicznym do obecnych w niektórych jarzynach i owocach. Dlatego
jeżeli nieżyt jest wynikiem nadwrażliwości nie tylko na pyłek drzew ale także traw,
a zwłaszcza chwastów istnieją większe szansę, że chory będzie źle tolerował
dużą liczbę owoców i jarzyn.
W naszej szerokości geogra? cznej zwykle pierwszym źle znoszonym
owocem jest jabłko. Pacjenci najpierw zauważają, że wywołuje ono zmiany na opuszkach
palców w czasie obierania. Później spostrzegają też wykwity na wargach.
Istnieje różnie długi okres, w czasie którego chorzy ci mogą
bezkarnie nadal spożywać jabłeczniki i kompoty, ale po jakimś czasie i one zaczynają
powodować objawy. Drugim źle znoszonym owocem bywa nieraz brzoskwinia, ale ta
kolejność nie zawsze jest zachowywana. Różnie często obserwuje się nie tolerowanie
gruszek, śliwek, czereśni i wiśni. Z jarzyn chorzy na OAS głównie źle znoszą seler,
marchew i karto? e. Alergię na seler szczególnie często (jednak nie tylko) obserwuje
się u osób z nieżytem nosa wywołanym przez pyłek drzew i bylicy. W przypadku karto?
i dość częsta bywa sytuacja, kiedy pacjenci nie mogą obierać tych jarzyn, ale mogą
je spożywać. Alergia na banany, kasztany jadalne, kiwi i awokado nie jest rzadka, ale
nie bywa ona wynikiem wcześniejszego uczulenia na pyłek drzew i powstaje w zupełnie
inny sposób.
Chorzy z zespołem alergii jamy ustnej zwykle sami spostrzegają
które owoce lub jarzyny źle znoszą i unikają je. W następstwie tego obrzęki i
świąd występują u nich rzadko. Chorzy z OAS powinni przed spożyciem po raz pierwszy
owocu lub jarzyny przez kilkanaście minut trzymać je w ręku. Do zapobieżenia więc
pokrzywce wystarczy pro? laktyka. Pacjenci muszą jednak leczyć pyłkowicę, a
immunotrrapia powoduje niekiedy cofanie się też alergii pokarmowej, co jednak następuje
nie zawsze. |
